Als je vandaag de dag een Word-document afdrukt, zou je erg verbaasd zijn als het geprinte papier er totaal anders uitziet dan je scherm. Toch was dat 20 jaar geleden precies wat er gebeurde. Je tekst stond op een scherm, met een beetje pech groene letters op een zwarte achtergrond, en als het uit je printer kwam, was ineens het lettertype anders, de kleur, de regelafstand, de grootte, alles.
Sinds de opkomst van de WYSIWYG-interface (‘What you see is what you get’) eind jaren 90 is dat tijdperk grotendeels achter de rug: Er zijn veel frustraties opgelost, Times New Roman en Arial zijn ongekend populair geworden en weer grotendeels verdwenen, maar vooral voor de mensen die nog met de ‘oude’ Word en WordPerfect hebben gewerkt, hebben ook een groot gemis: Het Onderwaterscherm. Als je jonger dan 30 bent, zegt dit je hoogstwaarschijnlijk niets, maar het heeft een hele mooie taak: het onderscheidt de vorm van de functie. De functie van de tekst is de boodschap die de woorden brengen. De vorm is het meeste andere: De kleur, grootte, plaatsing, het lettertype enzovoorts. Ergens daartussen in bevindt zich de hoofdstructuur van de tekst: hoofdstukken, secties en alinea’s.
Onderwaterscherm uit WordPerfect 5.1
In Word worden die twee door elkaar gebruikt en kun je aan in de tekst niet meer zien waarom een bepaalde tekst dikgedrukt is of juist blauw. Helaas voert Word op basis van die onzichtbare aanwijzingen wel allerlei automatische correcties uit. Probeer maar eens een hoofdstuktitel achteraf een nummer te geven. Spontaan schuift je hele hoofdstuktitel naar rechts, want genummerde reeksen schuiven nou eenmaal een tabstop naar rechts. Gelukkig corrigeert Word alleen als je aan het eind van de regel op Enter drukt. Dus zachtjes de plaats des onheils verlaten met je pijltjestoetsen dan maar.
En dat is dus waar het onderwaterscherm van pas komt. Je ziet het verschil tussen de tekst en de vormgeving. Helaas wordt dat nergens echt goed toegepast. In Word word een deel van de vorm tussen de regels weergegeven, maar kun je er niet zoveel mee:
Word 2016 zonder..
..en met onderwaterscherm
Om die reden verlaten schrijvers, wetenschappers en andere mensen die ook na hun middelbare schoolscriptie nog wel eens een aardig stukje tekst schrijven, het Word-schip. Ze missen de keiharde lijn tussen inhoud, structuur en opmaak. En die mis ik ook, zelfs al verdien ik juist aan dat gebrek: Als elke schrijver zijn eigen boek kon uitbrengen en het zag er ook nog eens heel toegankelijk en mooi uit, had ik minder werk.
Maar goed, het zou dus mooi zijn als de inhoud, structuur en opmaak verschillende lagen zouden vormen in één werk. De schrijver bemoeit zich vooral met inhoud en structuur en hoeft zich tijdens het schrijfproces niet bezig te houden met de opmaak van hoofdstuktitels. Hij noemt iets gewoon ‘hoofdstuktitel’ en daarmee basta. De interface ziet er vervolgens supersimpel uit, een beetje zoals Word 2016 voor Mac in Focusmode:
Vervolgens als de inhoud helemaal af is – of nog niet – kan de vormgever met behulp van de structuur een mooie vorm aangeven. In volgende afleveringen ga ik laten zien hoe ik denk dat zo’n interface eruit zou kunnen zien. Voor wie niet kan wachten hier alvast een idee van waar het heen zal gaan: https://nl.wikipedia.org/wiki/Markdown